Dit stuk wijkt extreem af van alle voorgaande stukken hier, maar ik kon er niet omheen. Naar aanleiding van de terreuraanslagen in Parijs, en mijn teleurstelling in sociale media.
Ben ik gisteren in een andere wereld opgestaan? Natuurlijk niet. Maar ik kan er niet omheen: mijn lichaam reageerde heftig. Ik ben in elkaar gekrompen, ik heb gezucht en lippen gebeten. En ik heb verschillende malen huilbuien gehad, van verdriet, maar ook van woede. Het was alsof iets sluimerends in mij eindelijk helemaal naar de oppervlakte kwam.
Sinds begin deze maand ben ik writer-in-residence bij Het Lijsternest, het huis waar Stijn Streuvels decennialang gewoond heeft. Nu, op dit eigenste moment zit ik te werken aan zijn brede bureau, met voor mij een prachtige kijk op Anzegem dorp, de eerste glooiingen in het landschap, het begin van de Vlaamse Ardennen. Het heeft me zoveel deugd gedaan om hier te zijn. Ik vond hier rust en regelmaat om te schrijven aan stevig proza. En dat is iets waaraan ik thuis, met ander werk en gezin, heel moeilijk toe kom.
Maar ik geef het toe: ik vertoonde ook vluchtgedrag. Voor mij is werken aan een roman een enorme inspanning. Duizenden en duizenden woorden heb ik al geschreven en hoewel ik weet wat ik ermee moet, hoewel ik bij lezen en herlezen weet wat ik moet veranderen, toch zie ik op tegen het werk. Alles, maar dan ook alles uitschrijven, wat een ambacht!
Dus ja, ik heb me de voorbije weken ook geconcentreerd op andere opdrachten, ik heb me op de blog van Het Lijsternest een beetje uitgeleefd in romantische, kleine verslagen en ik heb mails en Facebook als verstoorder zijn gang laten gaan.
Tot ik mijn eigen gedrag beu was. Al een tijdje heb ik het met sociale media lastig, de manier van werken, de ongebreidelde inbreuken op onze privacy, de kortzichtigheid van zovele gebruikers, het narcisme dat ervan afspat, enzovoort. Ik kwam op het idee om een programma op mijn pc te installeren dat ervoor zorgt dat ik voor bepaalde tijd simpelweg niet meer op die websites kan. SelfControl heet die applicatie, een naam die me in het gezicht slaat en me attent maakt op mijn weerloze verslaving die de laatste jaren zomaar in mij mocht woekeren. Ik moet zeggen: het voelde vrij goed, die beperking om op Facebook te komen. Want mijn account helemaal opgeven zag ik niet zitten. Daarvoor gebruik ik de sociale media ook te veel in mijn voordeel. Ideeën verspreiden bijvoorbeeld doe ik met mijn pagina ‘Groene tips’, en geïnteresseerden informeren over mij als schrijver gaat via ‘Sylvie Marie’. Met mijn persoonlijke pagina probeer ikzelf dan weer wat mensen te volgen.
Maar gisteren, gisteren…
…was er de terreur die in Parijs werd gezaaid. Er was onze Westerse wereld die, als bij een aardbeving vanuit het epicentrum gestuurd, begon te daveren en uitspraak na uitspraak begon te formuleren. ‘Dit is een daad van oorlog’ (de Franse president), ‘We zullen diegenen die hierachter zitten, vernietigen’ (de Franse premier), ‘Er moet meer repressie zijn in Molenbeek’ (Charles Michel) en dan ook deze: ‘Dit drama is een aanval op onze fundamentele waarden’ (Charles Michel), ‘We gaan samen de Europese waarden verdedigen’ (Merkel) of ja, ‘Dit is een aanval op de hele mensheid’ (Barack Obama). Ja, de rustige idylle van het Streuvelshuis was weg, even snel ingestort als een wolkenkrabber nadat er een vliegtuig op in is gevlogen.
Ik stelde me meteen weer zo’n optocht voor, zo’n geënceneerde optocht waarin de wereldleiders arm in am door de Parijse straten trekken en grote woorden en plannen scanderen. Maar ach, wat jammer dat we dat al gedaan hebben bij die twaalf doden van Charlie Hebdo! Hoe geloofwaardig kan een nieuwe optocht immers zijn als er sindsdien niets gebeurd is om de wortels van deze terreurdaden weg te halen? Neen, wat we gedaan hebben, is de boom van terreur vooral veel warmte en vers water geven zodat die zijn takken nog wijder spreidt. Daar is onze reactie op de vluchtelingencrisis – die al zovele jaren woedt, maar die, omwille van een mediagenieke foto ook plotseling een opwelling van solidariteit kreeg – ook een voorbeeld van. Angela Merkel die zich eens moedig toonde en zei ‘Wir schaffen das’, wordt nu alweer weggehoond. De hekkens worden hoger, breder en bezitten meer en meer voltage.
Heel af en toe schrikken we even wakker, maar veel vaker worden we weer in slaap gesust.
Ik voelde me gisteren zo lamlendig en gruwelde van heel onze Westerse en zogezegd vrije wereld. Net vanwege haar eigen kortzichtigheid, slibben we er allemaal in vast. Neen, dacht ik, de terroristen vallen onze ‘waarden’ niet aan, we zijn gewoon massaal bezig aan zelfvernietiging omdat niemand onze waarden nog durft uit te voeren. Wie dat immers doet, pleegt, zoals Bart De Wever het zegt, politiek zelfmoord. Over Merkel zei hij deze week: ‘Ze heeft haar eigen graf gegraven, vraag is of ze er nu zelf in zal springen of iemand haar moet duwen.’
Ik wist dat, als ik naar de sociale media zou kijken, ik mijn idee van onze kortzichtigheid bevestigd zou zien. Het is er immers een exponent van. Ja, zonder SelfControl slaagde ik erin in een wijde boog om mijn pc heen te lopen, het was bijna een overwinning. Tot ik gisterenavond toch maar eens begon te scrollen. Sociale media, afgekort sm, had zijn afkorting niet gestolen. Ik zag hashtags en filters op profielfoto’s en ik dacht: ‘O, dat is het nieuws van de dag.’ De likes voor alle mensen die getuigden al eens in Parijs te zijn geweest en die dat dan steevast ‘bewezen’ met een foto erbij, het liefst een mooi bewerkte instagram. Jaja, daar had je de betrokkenheid. Als journalist had ik geleerd dat dat van cruciaal belang is voor een nieuwsfeit.
Ik moest weer huilen, het was intussen al middernacht en op mijn iPad, in een Worddocumentje, typte ik woedend: ‘Facebook is een kippenhok, iedereen loopt er rond, zonder kop, en kakelt maar wat. Als er iets (het is heel subjectief wat precies) gebeurt, gaan de diertjes even de lucht in en krijg je overal pluimen. Maar ook eieren. Veel en veel eieren. Iedereen legt er al jaren zijn ei en die dingen zijn aan het rotten. De geur is intussen niet meer te harden.’
Het was alsof ik ineens, met het zicht op de reacties op Parijs, inzag én kon verwoorden wat me zo ergerde. De ‘Picture or it didn’t happen’- mentaliteit. Mensen die de waarde van hun eigen belevenissen en herinneringen laten afhangen van het aantal likes dat ze ervoor krijgen. Ik hoor het van zovelen, mensen zijn écht verdrietig als ze iets leuks hebben beleefd, maar er op Facebook niet zoveel respons op kregen. Ik vind het niet verwerpelijk, ik vind het gewoon héél erg jammer dat het zo is. Mensen die hun profielfoto en status veranderen, ook in het kader van Parijs, en eigenlijk hopen dat een handvol mensen het toch leuk vindt en erop reageert. Er is geen verbondenheid op sociale media, alleen extreme eenzaamheid.
‘Vreselijk hoe mensen ongelukkig worden zonder feedback’, typte ik verder, ‘Vreselijk hoe mensen nu beginnen te kakelen, terwijl alles wat ze zouden moeten doen, zwijgen is. Echt zwijgen, en dus ook niet citeren over welk soort zwijgen dat dan moet zijn, want dan ben je weer aan het showen. Iedereen showt maar door, continu. Ik ben diep beschaamd over onze maatschappij, ik zie het allemaal heel somber in nu.’
Vanmorgen zag ik op Facebook de eerste reacties van enkele intellectuelen die, over de verlammende schok heen, inhoudelijke dingen begonnen te verspreiden. Er kwam nieuws over de aanslagen in Beirut die de Westerse media niet heeft gehaald, kwaadheid over de kortzichtigheid van Hollandes reactie. Dingen die ik allemaal heel erg apprecieer, maar die me toch ook weer een déjà-vu gevoel geven. Want zo gaat het nu eigenlijk altijd. Eerst is er een schok, dan zijn er harde woorden, dan is er kritiek op die harde woorden en uiteindelijk gebeurt er niets. De politiek is vastgeroest. Net als in het oude Rome zijn de machthebbers te dik en te pafferig geworden om overzicht te kunnen hebben. De dingen vervagen, het wordt weer vloed en dan weer eb en het dode kind is weer in zee gezogen.
Weet je, ik vraag me cynisch af wanneer we in de media het verhaal van ‘de held’ mogen lezen. De man (het zou me verbazen als het een vrouw is) die iets heldhaftigs gedaan heeft tijdens de terreurdaden van eergisteren. Een moslim misschien, net zoals bij Charlie Hebdo. En dan kunenn we onze naam en profielfoto veranderen in die van hem. Je suis…
En neen, ik schrijf dit niet omdat ik me plots superieur voel. Integendeel, ik voel me nederiger en machtelozer dan ooit. Wat ik schrijf, ervaar ik zelf als verwarrend en als ‘alles-door-elkaar’. Gewoon, omdat we altijd maar hetzelfde stramien ingaan, dezelfde molen, dezelfde hetze en dan weer overgaan naar de ‘orde’ van de dag. De nieuwe schoenen, de koffiekunst, het m’as-tu vu. Wie gaat het eerst zijn profielfoto weer ‘normaal’ maken? Ik ben benieuwd. Maar nogmaals, ik weet dat ik in dezelfde molen meedraai. Ik heb Facebook nog niet afgesloten hoewel ik er in de voorbije 40 uur 40 keer aan gedacht heb. Waarom? Misschien omdat ik onder al het slijk ook nog steeds op zoek ben naar onze ‘waarden’. Misschien omdat ik ook eenzaam ben. Eenzaam, en extreem bedroefd.
Auteur: Sylvie Marie
lijsternest 